Παρασκευή 2 Μαρτίου 2012

Μοναξιά

Είμαι 27 ετών και είμαι αφόρητα και δυσβάσταχτα μόνη. Τίποτα δεν με γεμίζει. Τίποτα δεν μου δίνει κίνητρο να πάω στην δουλειά μου, να σηκωθώ από το κρεβάτι μου, να ζήσω. Πάω και κοιμάμαι για να περάσει ο καιρός και να ξυπνήσω ένα πρωί που θα είμαι πάλι ερωτευμένη και με σχέση. Αγόρασα υπέροχα ρούχα και καλλυντικά, φτιάχνομαι καθημερινά πριν βγω από το σπίτι, εύχομαι, προσεύχομαι να γνωρίσω κάποιον, είμαι πρόσχαρη και χαμογελαστή, αλλά ίσως αυτά εκλαμβάνονται ως απελπισία. Και όσο περνάει ο καιρός, τόσο πιο πολύ χάνω τη δύναμή μου. Επίσης, δεν έχω φίλους, οι έξοδοί μου είναι περιορισμένες, πηγαίνω στο γραφείο, κάθομαι αποκομμένη από τον κόσμο 8 ώρες και μετά σχολάω και πάω σπίτι μου. Δεν πιστεύω ότι θα γνωρίσω κάποιον, μου φαίνεται μαθηματικώς αδύνατο. Και μετά στέκομαι στο μετρό και βλέπω τους άνδρες και μου φαίνονται κοντοί, άσχημοι, μεγάλοι, κακόγουστοι. Και λέω δεν θα ερωτευτώ ποτέ ξανά πρώτον γιατί δεν γνωρίζω κόσμο και δεύτερον γιατί κανείς δεν μου αρέσει. Και τώρα που σου γράφω σκέφτομαι θα σχολάσω θα πάω σπίτι και πάλι μόνη μου θα είμαι. Μου λείπει ένας σύντροφος.

Ε.



Αντί να απαντήσω προσωπικά στη φίλη Ε., παραθέτω ένα απόσπασμα από ένα βιβλίο μου με θέμα τις σχέσεις (βρίσκεται υπό έκδοση).

 Για κάποιους ανθρώπους η μοναξιά ισοδυναμεί με καταστροφή. Κάποιοι άλλοι πάλι τη χρειάζονται και την επιλέγουν, τουλάχιστον σε κάποιες περιόδους της ζωής τους. Τι είναι αυτό που διακρίνει τις δυο αυτές κατηγορίες ανθρώπων;

Σύμφωνα με την Υπαρξιστική Ψυχολογία, η μοναξιά αποτελεί ένα από τα βασικά υπαρξιακά θέματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη η ανθρώπινη φύση και καλείται να τοποθετηθεί. Η μοναξιά μπορεί να έχει πολύ διαφορετική μορφή, ανάλογα με τον τομέα της ανθρώπινης ζωής στον οποίο αναφέρεται.

  • Η κοινωνική μοναξιά έχει να κάνει με την έλλειψη κοινωνικοποίησης, παρέας. Το άτομο είναι πρακτικά απομονωμένο και δεν έχει κοινωνικές επαφές, πέρα ίσως από αυτές που του επιβάλλει το επάγγελμά του και οι πρακτικές συνθήκες της ζωής. Συχνά υπάρχει κοινωνική μοναξιά ακόμη και μέσα σε ένα πολυπληθές κοινωνικό περιβάλλον, όταν το άτομο συμμετέχει επιφανειακά στις κοινωνικές διαδικασίες αλλά αισθάνεται ουσιαστικά μόνο. «’Ορθιοι και μόνοι μεσ’ τη φοβερή ερημία του πλήθους», όπως γράφει ο Μανόλης Αναγνωστάκης.
  • Η διαπροσωπική μοναξιά έχει να κάνει με την έλλειψη συντρόφου και στενών φίλων. Πολλές φορές η μοναξιά βιώνεται και μέσα σε μια σχέση ή σε μια στενή παρέα που δεν μας ικανοποιεί, στην περίπτωση αυτή όμως δεν εντοπίζεται ως μοναξιά αλλά ως «έλλειψη επικοινωνίας» ή «σχέση χωρίς περιεχόμενο» και δεν φορτίζεται από το κοινωνικό στερεότυπο του/της μόνου/ης στη ζωή.
  • Η ενδοπροσωπική ή υπαρξιακή μοναξιά ισοδυναμεί με κακή σχέση με τον εαυτό μας και αποτελεί την πιο δύσκολη περίπτωση. Αν αυτή επιλυθεί, τότε και η διαπροσωπική και η κοινωνική μοναξιά αποτελούν επιλογές του ατόμου και μπορούν να επιλυθούν αν οι επιλογές αυτές αλλάξουν.

Γενικά η έννοια της μοναξιάς στις δυτικές κοινωνίες είναι παρεξηγημένη. Ανατραφήκαμε μαθαίνοντας ότι το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να συμβεί στον άνθρωπο είναι να μείνει μόνος και αντιμέτωπος με τον εαυτό του. Επιπλέον η έννοια της μοναχικότητας, η μη ύπαρξη φίλων και κοινωνικής ζωής σύμφωνα με τα τρέχοντα μέτρα, η μη δημιουργία οικογένειας και η μη απόκτηση παιδιών είναι φορτισμένα με πολλά κοινωνικά στερεότυπα που κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται μια λυπηρή εξαίρεση. Για το λόγο αυτό οι περισσότεροι αγωνιζόμαστε με πάθος να καταπολεμήσουμε την κοινωνική και τη διαπροσωπική μοναξιά. Αν έχουμε μια σταθερή σχέση ή γάμο, θεωρούμε ότι νικήσαμε τη μοναξιά, αν και πολλές φορές διαπιστώνουμε πως η πιο βαθιά μοναξιά βρίσκεται μέσα σε σχέσεις ή γάμους που δεν είναι ουσιαστικοί. Και πάλι όμως, οι περισσότεροι  θεωρούμε καλύτερο το να έχουμε έστω μια τυπική ανθρώπινη παρουσία στο χώρο μας και στην κοινωνική μας ζωή από το να είμαστε εντελώς μόνοι.

Αν όμως το άτομο δεν υποφέρει από υπαρξιακή μοναξιά, δηλαδή τα πάει καλά με τον εαυτό του, δεν έχει εσωτερικές συγκρούσεις και αντλεί ενδιαφέρον από την ίδια του την ύπαρξη, τότε η διαπροσωπική και η κοινωνική του ζωή διαμορφώνονται σύμφωνα με επιθυμίες και όχι με ανάγκες. Κατά συνέπεια η διαπροσωπική και η κοινωνική μοναξιά, αν υπάρχουν, αποτελούν επιλογές του ατόμου, οπότε δεν τον κάνουν να τα βιώνει ως προβλήματα.

Κάποιοι άνθρωποι «υποφέρουν από μοναξιά» σύμφωνα με την τρέχουσα ορολογία, δηλαδή η κοινωνική ή η διαπροσωπική μοναξιά που βιώνουν δεν είναι επιλογή και τους κάνει δυστυχισμένους. Ο πραγματικός λόγος όμως που υποφέρουν είναι η υπαρξιακή μοναξιά. Και αυτή παλεύεται μόνο με διαδικασίες προσωπικής ανάπτυξης, είτε αυτές που επιτυγχάνονται με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας είτε αυτές που φέρνει η ζωή.  Μόνο γνωρίζοντας σε βάθος τον εαυτό μας και ερχόμενοι σε συμφιλίωση με όλες τις πλευρές του μπορούμε να τοποθετηθούμε υπαρξιακά. Αν αυτό γίνει, οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους γίνονται πολύ πιο εύκολες και είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε πόσο κοντά τους θα βρισκόμαστε σε κάθε φάση της ζωής μας.

Μια τέτοια τοποθέτηση είναι συχνά δύσκολο να γίνει αντιληπτή. Οι άνθρωποι που γράφουν στο blog ή έρχονται στις συνεδρίες με σκοπό να βοηθηθούν να ξεφύγουν από τη μοναξιά τους αυτό που περιμένουν συνήθως είναι κάποιες πρακτικές συμβουλές για να κοινωνικοποιηθούν και κυρίως για να βρουν σύντροφο. Τέτοιες συμβουλές αποτελούν βέβαια μέρος της συμβουλευτικής στήριξης, αλλά το πλαίσιο που προσπαθώ να διαμορφώσω γύρω από αυτές είναι: Γνώρισε τον εαυτό σου και συμφιλιώσου μ’ αυτόν, φρόντισε να αντλείς χαρά και ενδιαφέρον από την ίδια σου την ύπαρξη. Οι άνθρωποι που το έχουν καταφέρει αυτό έχουν το προνόμιο της ελευθερίας από στερεότυπα και αναγκαστικές επιλογές. Επιπλέον, προσελκύουν σαν μαγνήτης τους άλλους ανθρώπους και έχουν το προνόμιο να επιλέγουν αυτούς που τους ταιριάζουν.

Σχετικά με τις ερωτικές και φιλικές σχέσεις, έχω πολλές φορές εκφράσει μια άποψη που φαίνεται να καταργεί τη «μαγεία» τους: Οι περισσότερες σχέσεις γίνονται για λόγους αμοιβαίας κάλυψης αναγκών. «Αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους», σύμφωνα με τα λόγια του ποιητή. Είναι σαν ο ένας άνθρωπος να διαθέτει «προεξοχές», δηλαδή ιδιότητες που ταιριάζουν με τα «κενά», δηλαδή τις ακάλυπτες ανάγκες που έχει ο άλλος στην προσωπικότητά του. Η αγωνιώδης προσπάθεια για να καλύψουμε τα κενά μας δεν αποτελεί επιλογή, αλλά ενέργεια απαραίτητη για την επιβίωσή μας. Κατά συνέπεια, είναι φυσικό με τις σχέσεις αυτές να μην αισθανόμαστε πλήρεις, αλλά απλώς ασφαλείς. Οι ουσιαστικές σχέσεις γίνονται μόνο μεταξύ ανθρώπων που μόνοι τους έχουν καλύψει τα προσωπικά τους κενά, οπότε ο άλλος άνθρωπος αποτελεί απόλυτη επιλογή τους όχι για να επιβιώσουν αλλά για να περάσουν από μια καλή σε μια καλύτερη κατάσταση ύπαρξης. Το γενικό συμπέρασμα είναι πως όσο περισσότερο ο άνθρωπος βαδίζει προς την προσωπική ολοκλήρωση τόσο πιο ουσιαστικές σχέσεις μπορεί να κάνει κι αν δεν τις κάνει μπορεί να μην τις χρειάζεται ή να μην κρίνει πως είναι αρκετά ουσιαστικές ώστε να αξίζουν τον κόπο.

…………………………………………….

Θυμάμαι πως στα φοιτητικά χρόνια υπήρχαν κάποια παιδιά που δεν είχαν ενταχτεί ικανοποιητικά στη φοιτητική κοινότητα και άλλα που δεν είχαν βρει ερωτικό σύντροφο. Υποθέτω πως βασανίζονταν τόσο από κάθε είδους ανικανοποίητες ανάγκες όσο και από το βάρος του στερεοτύπου που θέλει τους νέους να απολαμβάνουν και να γνωρίζουν με κάθε τρόπο τη ζωή. Στις νεαρές ηλικίες οι προσωπικότητα των ατόμων δεν είναι ακόμη αρκετά δομημένη και οι άμυνές τους δεν έχουν οργανωθεί επαρκώς, έτσι ώστε κάποια ουσιαστική ή τυπική έλλειψη που διαπιστώνουν στη ζωή τους βιώνεται ως καταστροφή.

………………………………………………………………

Αν όλοι οι άνθρωποι είχαν καλή σχέση με τον εαυτό τους, δεν είχαν δηλαδή θέμα υπαρξιακής μοναξιάς, δεν θα έγραφαν στο blog. Ο άνθρωπος που είναι συμφιλιωμένος με τον εαυτό του

  • Είναι πιθανό να επιλέξει τη μοναξιά. Δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι για σταθερές σχέσεις, ούτε για γάμο, ούτε για παιδιά. Κάποιοι είναι πιθανό να ζούσαμε καλύτερα μόνοι ή με ευκαιριακές σχέσεις. Τα κοινωνικά στερεότυπα όμως προδιαγράφουν τη ζωή μας με πολύ σαφή και χρονικά προκαθορισμένο τρόπο και είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτά. Χρειάζεται υψηλό επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης για να ξεχωρίσουμε κατά πόσο η σύναψη σχέσεων αποτελεί πραγματική μας επιθυμία και κατά πόσο είναι κοινωνικά επιβεβλημένη. Έχω συναντήσει πολύ λίγους ανθρώπους που δηλώνουν μόνοι από επιλογή. Κάποιοι από αυτούς «ποιούν την ανάγκη φιλοτιμία», αλλά όσοι είναι ειλικρινείς είναι άνθρωποι με μεγάλο βαθμό ψυχολογικής ανάπτυξης, που έχουν το θάρρος να ζουν σύμφωνα με μια προσωπική ιδεολογία που ξεφεύγει από τα καθιερωμένα.
  • Είναι πιθανό να είναι μόνος λόγω συγκυριών ανεξάρτητων από τη θέλησή του. Ωστόσο αισθάνεται καλά μ’ αυτό και δεν έχει αναπτύξει σύμπλεγμα κατωτερότητας. Βλέπει την κατάσταση σαν μια φάση της ζωής του την οποία από τη μια μεριά αποδέχεται ως φυσιολογική και από την άλλη επιδιώκει να την αλλάξει, όχι όμως με αγχώδη και ψυχαναγκαστικό τρόπο. Και τελικά οι άνθρωποι που είναι συμφιλιωμένοι με τον εαυτό τους κατά κανόνα διαμορφώνουν αργά ή γρήγορα τις σχέσεις που επιθυμούν με τους άλλους ανθρώπους, γιατί οι σχέσεις αυτές είναι αποτέλεσμα επιλογής και όχι ανάγκης.

Κλείνοντας, σκέφτομαι κάποιες στερεοτυπικές εκφράσεις σχετικές με τη μοναξιά, έτσι όπως τις ακούμε στην κοινωνία μας από τα παιδικά μας χρόνια: «μόνος σου, ούτε στον παράδεισο» «τι να κάνει η καημένος, μόνος του…», «κρίμα στην κοπέλα, μόνη της έμεινε», «σαν την καλαμιά στον κάμπο», «όλοι αντάμα κι ο ψωριάρης χώρια», «έμεινε στο ράφι», «έμεινε μπουκάλα», «τρεις κι ο κούκος», «στην εξορία του Αδάμ», «το θηρίο της μοναξιάς» κ.ά. Ακόμη κι αν ουσιαστικά δεν σε πειράζει η μοναξιά σου, ακούγοντας τέτοιες εκφράσεις γύρω σου συνηθίζεις να βλέπεις τον εαυτό σου σαν θύμα.

 Όμως ο Jean-Paul Sartre έχει αντίθετη άποψη: «Αν αισθάνεσαι μοναξιά όταν είσαι μόνος, τότε έχεις κακή παρέα».

Κατερίνα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Για τη δική σας προστασία, τα σχόλια δεν δημοσιεύονται αμέσως αλλά μετά από τη δική μου έγκριση.