Τι ΔΕΝ είναι ο επαγγελματικός προσανατολισμός

Πολλοί φίλοι γράφουν στο blog ή μου τηλεφωνούν ή έρχονται σε συνεδρίες για να ζητήσουν βοήθεια στη συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου τους (αν είναι υποψήφιοι) ή των παιδιών τους (αν είναι γονείς). Κάποιοι από αυτούς είχαν καταφεύγει προηγουμένως σε κάθε μορφής ειδικούς ή υποτιθέμενους ειδικούς, που κάποιες φορές δίνουν συμβουλές που εμένα με εξοργίζουν.

Ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι κάτι πολύ ευρύτερο από τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου, η οποία συνήθως γίνεται με βάση το κύρος, τη συνηθισμένη βαθμολογική κατανομή των σχολών και τις εικασίες για την επαγγελματική αποκατάσταση στην οποία οδηγούν. Σχετικά με αυτό το τελευταίο, μόνο αν ήμουν... μελλοντολόγος θα μπορούσα να βοηθήσω. Έχω κουραστεί να λέω πως το μόνο που μπορεί σήμερα να δημιουργήσει καλή επαγγελματική πρόβλεψη για έναν υποψήφιο είναι να διαλέξει σχολή που να ταιριάζει στην προσωπικότητα, στα ενδιαφέροντα και στις αξίες του, πέρα από τα κοινωνικά και οικογενειακά στερεότυπα. Από κει  και πέρα, το μέλλον είναι πάντα απροσδιόριστο.

Για να βοηθήσω λοιπόν τις οικογένειες που βρίσκονται στη φάση αυτή, παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου ΕΠΙΛΕΓΩ ΣΩΣΤΑ ΤΙ ΘΑ ΣΠΟΥΔΑΣΩ - Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ, με σκοπό να διευκρινίσω τουλάχιστον τι ΔΕΝ είναι μια σωστή διαδικασία επαγγελματικού προσανατολισμού με έναν εξειδικευμένο σύμβουλο.

Κατερίνα

Τι ΔΕΝ είναι η διαδικασία Ε.Π.:

• Δεν είναι απλώς πληροφόρηση. Την πληροφόρηση μπορεί να λάβει ο υποψήφιος με τη βοήθεια του διαδικτύου μόνος του ή σε συνεργασία με τους γονείς ή κάποιον καθηγητή του. Σε  μια σωστή διαδικασία ΕΠ η πληροφόρηση καταλαμβάνει μόνο ένα μέρος της όλης διαδικασίας και έπεται της ψυχολογικής διερεύνησης του υποψηφίου.
• Δεν ενημερώνει σχετικά με το επαγγελματικό μέλλον των σχολών. Η κατάσταση στην αγορά εργασίας μεταβάλλεται με ραγδαίους ρυθμούς και είναι αδύνατο να γίνουν προβλέψεις. Κάποια δουλειά που έχει σήμερα επαγγελματική αποκατάσταση κανείς δεν ξέρει αν θα συνεχίσει να την έχει και μετά από 5-8 χρόνια που ο σημερινός μαθητής θα αρχίσει να αναζητά δουλειά και πολύ περισσότερο στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Ακόμη όμως κι αν το επαγγελματικό μέλλον των σχολών μπορούσε να προβλεφθεί, δεν θα έπρεπε να αποτελεί το βασικό κριτήριο επιλογής. Το άτομο είναι δύσκολο να σταδιοδρομήσει σε μια δουλειά που δεν του ταιριάζει και αν αυτό γίνει θα είναι με μεγάλο ψυχολογικό κόστος.
• Δεν αποτελεί πεδίο αντιπαραθέσεων μεταξύ του εφήβου και των γονέων του, όπου ο σύμβουλος παίζει το ρόλο του δικηγόρου. Πολλές φορές το ένα από τα δυο μέρη επιδιώκει να επιβάλει τις απόψεις του στο άλλο προσπαθώντας να προσεταιριστεί τον σύμβουλο. Ο σύμβουλος πρέπει να φροντίζει ώστε η διαδικασία να παραμένει επικεντρωμένη στον έφηβο και τα ευρήματα να ανακοινώνονται στους γονείς σε τελική οικογενειακή συνεδρία. Στη συνεδρία αυτή οι γονείς μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις και τις πιθανές αντιρρήσεις τους αλλά η τελική επιλογή ανήκει σον έφηβο, όπως και η ευθύνη που τη συνοδεύει.
• Δεν στηρίζεται στην επίδοση του υποψηφίου στα σχολικά μαθήματα, δηλαδή δεν είναι δεκτή η άποψη «είσαι κακός μαθητής, δεν είναι αυτή σχολή για σένα». Οι σχολικές δεξιότητες μιας δεδομένη χρονικής περιόδου δεν χαρακτηρίζουν το άτομο διά βίου. Αν βρεθούν οι σπουδές που του ταιριάζουν και ο μαθητής διαμορφώσει ισχυρό κίνητρο, μπορεί να μελετήσει και να αναπληρώσει τις ελλείψεις του στο επίπεδο που χρειάζεται για να ανταποκριθεί στις πανελλήνιες εξετάσεις. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση που το κίνητρο διαμορφώνεται αργά, έτσι ώστε δεν υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος για να καλυφθούν οι ελλείψεις που μπορεί να έχουν συσσωρευτεί. Και σ’ αυτή την περίπτωση όμως, κανείς δεν μπορεί να ξέρει το επίπεδο των δεξιοτήτων που μπορεί να φτάσει σε κάποιον τομέα στο μέλλον ο σημερινός μαθητής, όταν δεν θα πιέζεται από τους στόχους και τους χρόνους των πανελληνίων εξετάσεων. 
• Δεν ασχολείται με το «κύρος» και το «όνομα» της σχολής και τη βαθμολογική κατανομή που τα συνοδεύει. Δεν ακολουθεί στερεοτυπικές απόψεις και δεν χαρακτηρίζει τις σχολές. Η οποιαδήποτε ανώτερη ή ανώτατη σχολή που ταιριάζει σε ένα νέο μπορεί να του δώσει μια καλή βάση γνώσεων και δεξιοτήτων. Εξαρτάται πλέον από τον ίδιο το κατά πόσο θα τις διευρύνει και θα τις αξιοποιήσει επαγγελματικά και η βέλτιστη αξιοποίηση γίνεται μόνο αν οι σπουδές του ταιριάζουν, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν με ενδιαφέρον και ενθουσιασμό.
• Δεν ταυτίζει μια σχολή με το συνηθέστερο επάγγελμα στο οποίο οδηγεί. Η πληθώρα των εξειδικεύσεων που υπάρχουν σήμερα μπορεί να οδηγήσει τους απόφοιτους της ίδιας σχολής σε πολύ διαφορετικά επαγγέλματα.
• Δεν αποδίδει στις σπουδές αξία ανάλογη με το άμεσο επαγγελματικό τους αντίκρισμα. Οι γνώσεις και δεξιότητες που αποκτώνται κατά τη φοίτηση σε μια σχολή που ενδιαφέρει τον νέο θα μεταφερθούν και θα προσαρμοστούν σε οποιοδήποτε επάγγελμα αυτός βρεθεί να ασκεί στο μέλλον.
• Δεν αποτελεί απλή συμπλήρωση τεστ από τα οποία προκύπτουν τυποποιημένα αποτελέσματα. Τα τεστ είναι μέσο και όχι αυτοσκοπός. Χρησιμεύουν ως βάσεις δομημένων συνεντεύξεων για να οργανώσουν και να διευκολύνουν τη συμβουλευτική διαδικασία εξοικονομώντας χρόνο. Κάθε παιδί αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση και δεν είναι σκόπιμο να ενταχτεί σε κάποια τυποποιημένη κατηγορία από κανένα τεστ. Τα τεστ προσωπικότητας, ενδιαφερόντων και αξιών χρησιμεύουν ως έναυσμα συμβουλευτικών συζητήσεων, που μαζί με τις επιθυμίες του εφήβου και την πληροφόρηση που λαμβάνει οδηγούν στην επιλογή σχολών. Τεστ δεξιοτήτων δεν έχουν θέση στη διαδικασία αυτή.  Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι δεξιότητες μπορούν να μεταβληθούν ανάλογα με τα κίνητρα. Εξάλλου ο μαθητής έχει αξιολογηθεί επί πολλά χρόνια από το εκπαιδευτικό σύστημα και πέρα από κάθε τυποποιημένη αξιολόγηση γνωρίζει ο ίδιος σε ποιους τομείς είναι πραγματικά καλός και αποδίδει χωρίς μεγάλη προσπάθεια.