Μοναξιά

Ένα ερώτημα που με βασανίζει πολύ έντονα τα τελευταία 3 χρόνια είναι το θέμα των σχέσεων και γιατί αυτό απασχολεί τόσο πολύ κυρίως τις γυναίκες; Τι είναι αυτό που μας κάνει να θέλουμε σχέση;

Προσωπικά μετά τη λήξη μιας μακροχρόνιας σχέσης έκανα κάποια λάθη (για την ακρίβεια λάθος επιλογές) τα οποία τα πλήρωσα με συναισθηματικό κόστος. Προσπαθώ γενικότερα να έχω μια ισορροπημένη ζωή με φίλους, δουλειά, ταξίδια κλπ αλλά το θέμα των σχέσεων με παιδεύει πολύ. Όταν είμαι με κόσμο δεν το σκέφτομαι τόσο έντονα και περνώ καλά , όταν όμως βρίσκομαι μόνη μου με πιάνει άγχος, αισθάνομαι ότι δε θα μπορέσω ποτέ να βρω κάποιον να με αγαπήσει και να αγαπήσω και απελπίζομαι σκεπτόμενη τις λάθος επιλογές, λάθος χειρισμούς και το γεγονός ότι επί της ουσίας είμαι για τόσο καιρό μόνη.  Δεν ξέρω πώς να προσελκύσω το ενδιαφέρον κάποιου  και όσο αφορά αυτόν τον τομέα τα πάντα τα εκλαμβάνω ως προσωπική απόρριψη.

Είμαι από τους ανθρώπους που ξέρουν να φεύγουν από μια σχέση, δεν πρήζω τον άλλον ούτε προσπαθώ να τον αλλάξω ή να τον πείσω για κάτι. Εξάλλου οι σχέσεις που έκανα μέχρι τώρα ήταν με ημερομηνία λήξης , αλλά παρόλα αυτά ένιωθα πιο μόνη όταν έληγαν και κατέληξα στο ότι δεν μπορώ να έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και στα συναισθήματά μου. Αυτό-εγκλωβίζομαι σε ένα φαύλο κύκλο χωρίς να καταλάβω το γιατί.

Δεν αντέχω άλλο. Δυστυχώς έχει αρχίσει να με πιάνει απελπισία και μόνο όταν είμαι με κόσμο ή δουλεύω το ξεχνάω, αλλά δε δίνω λύση. Έχω φίλους ζευγαρωμένους και απορώ, εγώ αφότου χώρισα γιατί δεν ξαναέφτιαξα τη ζωή μου με έναν άνθρωπο. Ό, τι και να λέμε περί ανεξαρτησίας και ότι δεν πρέπει να έχουμε ανάγκη τη σχέση , δεν υπάρχει άνθρωπος που κατά βάση να μη θέλει να αγαπήσει και να αγαπηθεί! Είναι φυσιολογικό!

Πως να μην το σκέφτομαι ; Τι να κάνω; πως να μην εκλαμβάνω τα αποτυχημένα ραντεβού ή την έλλειψη ενδιαφέροντος από την άλλη πλευρά ως προσωπική απόρριψη; Πως να πάψω να σκέφτομαι ότι  ό,τι και να κάνω δε θα αλλάξει η κατάσταση και ότι θα μείνω για πάντα μόνη;

Μ

Δεν θα ασχοληθώ με το κατά πόσο είναι φυσικό να επιθυμούμε μια καλή σχέση και γιατί. Υπάρχουν όλα τα είδη των ανθρώπων και εσύ είσαι από αυτούς που επιθυμούν, οπότε πάνω σ’ αυτό θα μιλήσουμε: Τι σημαίνει μοναξιά και πώς καταπολεμάται.

Αρχικά θα πω άλλη μια φορά πως αν επιθυμούμε πολύ σχέση και αυτή δεν έρχεται, τότε ίσως υπάρχει κάτι που υποσυνείδητα μας αποτρέπει από τις σχέσεις. Αυτό θα πρέπει να ψάξεις να το βρεις.

Δεύτερο και σπουδαιότερο, η αντοχή στη μοναξιά και η καταπολέμησή της είναι καθαρά θέμα προσωπικής ανάπτυξης και καλό θα είναι να την επιδιώξεις μέσα από συμβουλευτική διαδικασία. Αν δε εκλαμβάνεις την κάθε σχέση που δεν κατέληξε σε γάμο ως προσωπική απόρριψη, τότε έχει σίγουρα και θέματα αυτοπεποίθησης να λύσεις.

Παραθέτω ένα κεφάλαιο από το τελευταίο βιβλίο μου ΣΧΕΣΕΙΣ, στο οποίο συζητιούνται διεξοδικά τα θέματα που σε απασχολούν.

ΠΙΟ ΚΑΛΗ Η ΜΟΝΑΞΙΑ;

                                   «Αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους»

                                                                     Μανόλης Αναγνωστάκης

Για κάποιους ανθρώπους η μοναξιά ισοδυναμεί με καταστροφή. Κάποιοι άλλοι πάλι τη χρειάζονται και την επιλέγουν, τουλάχιστον σε κάποιες περιόδους της ζωής τους. Τι είναι αυτό που διακρίνει τις δυο αυτές κατηγορίες ανθρώπων;

Σύμφωνα με την Υπαρξιστική Ψυχολογία, η μοναξιά αποτελεί ένα από τα βασικά υπαρξιακά θέματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη η ανθρώπινη φύση και καλείται να τοποθετηθεί. Η μοναξιά μπορεί να έχει πολύ διαφορετική μορφή, ανάλογα με τον τομέα της ανθρώπινης ζωής στον οποίο αναφέρεται.

•             Η κοινωνική μοναξιά έχει να κάνει με την έλλειψη κοινωνικοποίησης, παρέας. Το άτομο είναι πρακτικά απομονωμένο και δεν έχει κοινωνικές επαφές, πέρα ίσως από αυτές που του επιβάλλει το επάγγελμά του και οι πρακτικές συνθήκες της ζωής. Συχνά υπάρχει κοινωνική μοναξιά ακόμη και μέσα σε ένα πολυπληθές κοινωνικό περιβάλλον, όταν το άτομο συμμετέχει επιφανειακά στις κοινωνικές διαδικασίες αλλά αισθάνεται ουσιαστικά μόνο. «’Ορθιοι και μόνοι μεσ’ τη φοβερή ερημία του πλήθους», όπως γράφει ο Μανόλης Αναγνωστάκης.

•             Η διαπροσωπική μοναξιά έχει να κάνει με την έλλειψη συντρόφου και στενών φίλων. Πολλές φορές η μοναξιά βιώνεται και μέσα σε μια σχέση ή σε μια στενή παρέα που δεν μας ικανοποιεί, στην περίπτωση αυτή όμως δεν εντοπίζεται ως μοναξιά αλλά ως «έλλειψη επικοινωνίας» ή «σχέση χωρίς περιεχόμενο» και δεν φορτίζεται από το κοινωνικό στερεότυπο του/της μόνου/ης στη ζωή.

•             Η ενδοπροσωπική ή υπαρξιακή μοναξιά ισοδυναμεί με κακή σχέση με τον εαυτό μας και αποτελεί την πιο δύσκολη περίπτωση. Αν αυτή επιλυθεί, τότε και η διαπροσωπική και η κοινωνική μοναξιά αποτελούν επιλογές του ατόμου και μπορούν να επιλυθούν αν οι επιλογές αυτές αλλάξουν.

Γενικά η έννοια της μοναξιάς στις δυτικές κοινωνίες είναι παρεξηγημένη. Ανατραφήκαμε μαθαίνοντας ότι το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να συμβεί στον άνθρωπο είναι να μείνει μόνος και αντιμέτωπος με τον εαυτό του. Επιπλέον η έννοια της μοναχικότητας, η μη ύπαρξη φίλων και κοινωνικής ζωής σύμφωνα με τα τρέχοντα μέτρα, η μη δημιουργία οικογένειας και η μη απόκτηση παιδιών είναι φορτισμένα με πολλά κοινωνικά στερεότυπα που κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται μια λυπηρή εξαίρεση. Για το λόγο αυτό οι περισσότεροι αγωνιζόμαστε με πάθος να καταπολεμήσουμε την κοινωνική και τη διαπροσωπική μοναξιά. Αν έχουμε μια σταθερή σχέση ή γάμο, θεωρούμε ότι νικήσαμε τη μοναξιά, αν και πολλές φορές διαπιστώνουμε πως η πιο βαθιά μοναξιά βρίσκεται μέσα σε σχέσεις ή γάμους που δεν είναι ουσιαστικοί. Και πάλι όμως, οι περισσότεροι  θεωρούμε καλύτερο το να έχουμε έστω μια τυπική ανθρώπινη παρουσία στο χώρο μας και στην κοινωνική μας ζωή από το να είμαστε εντελώς μόνοι.

Αν όμως το άτομο δεν υποφέρει από υπαρξιακή μοναξιά, δηλαδή τα πάει καλά με τον εαυτό του, δεν έχει εσωτερικές συγκρούσεις και αντλεί ενδιαφέρον από την ίδια του την ύπαρξη, τότε η διαπροσωπική και η κοινωνική του ζωή διαμορφώνονται σύμφωνα με επιθυμίες και όχι με ανάγκες. Κατά συνέπεια η διαπροσωπική και η κοινωνική μοναξιά, αν υπάρχουν, αποτελούν επιλογές του ατόμου, οπότε δεν τον κάνουν να τα βιώνει ως προβλήματα.

Κάποιοι άνθρωποι «υποφέρουν από μοναξιά» σύμφωνα με την τρέχουσα ορολογία, δηλαδή η κοινωνική ή η διαπροσωπική μοναξιά που βιώνουν δεν είναι επιλογή και τους κάνει δυστυχισμένους. Ο πραγματικός λόγος όμως που υποφέρουν είναι η υπαρξιακή μοναξιά. Και αυτή παλεύεται μόνο με διαδικασίες προσωπικής ανάπτυξης, είτε αυτές που επιτυγχάνονται με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας είτε αυτές που φέρνει η ζωή.  Μόνο γνωρίζοντας σε βάθος τον εαυτό μας και ερχόμενοι σε συμφιλίωση με όλες τις πλευρές του μπορούμε να τοποθετηθούμε υπαρξιακά. Αν αυτό γίνει, οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους γίνονται πολύ πιο εύκολες και είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε πόσο κοντά τους θα βρισκόμαστε σε κάθε φάση της ζωής μας.

Μια τέτοια τοποθέτηση είναι συχνά δύσκολο να γίνει αντιληπτή. Οι άνθρωποι που γράφουν στο blog ή έρχονται στις συνεδρίες με σκοπό να βοηθηθούν να ξεφύγουν από τη μοναξιά τους αυτό που περιμένουν συνήθως είναι κάποιες πρακτικές συμβουλές για να κοινωνικοποιηθούν και κυρίως για να βρουν σύντροφο. Τέτοιες συμβουλές αποτελούν βέβαια μέρος της συμβουλευτικής στήριξης, αλλά το πλαίσιο που προσπαθώ να διαμορφώσω γύρω από αυτές είναι: Γνώρισε τον εαυτό σου και συμφιλιώσου μ’ αυτόν, φρόντισε να αντλείς χαρά και ενδιαφέρον από την ίδια σου την ύπαρξη. Οι άνθρωποι που το έχουν καταφέρει αυτό έχουν το προνόμιο της ελευθερίας από στερεότυπα και αναγκαστικές επιλογές. Επιπλέον, προσελκύουν σαν μαγνήτης τους άλλους ανθρώπους και έχουν το προνόμιο να επιλέγουν αυτούς που τους ταιριάζουν.

Σχετικά με τις ερωτικές και φιλικές σχέσεις, έχω πολλές φορές εκφράσει μια άποψη που φαίνεται να καταργεί τη «μαγεία» τους: Οι περισσότερες σχέσεις γίνονται για λόγους αμοιβαίας κάλυψης αναγκών. «Αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους», σύμφωνα με τα λόγια του ποιητή. Είναι σαν ο ένας άνθρωπος να διαθέτει «προεξοχές», δηλαδή ιδιότητες που ταιριάζουν με τα «κενά», δηλαδή τις ακάλυπτες ανάγκες που έχει ο άλλος στην προσωπικότητά του. Η αγωνιώδης προσπάθεια για να καλύψουμε τα κενά μας δεν αποτελεί επιλογή, αλλά ενέργεια απαραίτητη για την επιβίωσή μας. Κατά συνέπεια, είναι φυσικό με τις σχέσεις αυτές να μην αισθανόμαστε πλήρεις, αλλά απλώς ασφαλείς. Οι ουσιαστικές σχέσεις γίνονται μόνο μεταξύ ανθρώπων που μόνοι τους έχουν καλύψει τα προσωπικά τους κενά, οπότε ο άλλος άνθρωπος αποτελεί απόλυτη επιλογή τους όχι για να επιβιώσουν αλλά για να περάσουν από μια καλή σε μια καλύτερη κατάσταση ύπαρξης. Το γενικό συμπέρασμα είναι πως όσο περισσότερο ο άνθρωπος βαδίζει προς την προσωπική ολοκλήρωση τόσο πιο ουσιαστικές σχέσεις μπορεί να κάνει κι αν δεν τις κάνει μπορεί να μην τις χρειάζεται ή να μην κρίνει πως είναι αρκετά ουσιαστικές ώστε να αξίζουν τον κόπο.

Στα μηνύματα που ακολουθούν υπάρχουν διάφορες εκφάνσεις της σύγχρονης μοναξιάς.

•             Ένας άντρας στο κατώφλι των 60 βρίσκεται μόνος έπειτα από πολλά χρόνια γάμου και υποφέρει από κοινωνική και διαπροσωπική μοναξιά. Η συνταξιοδότηση από τη δουλειά του συμβάλλει ακόμη περισσότερο στην κοινωνική του απομόνωση. Αναζητά σύντροφο ζωής για να καλύψει το κενό που αισθάνεται και να επιστρέψει στην ασφάλεια του ζευγαριού που είχε συνηθίσει στο γάμο του, ασφάλεια όπως αποδείχτηκε απατηλή.  Τα στερεότυπά του δεν του επιτρέπουν να ανοιχτεί σε νέους τρόπους γνωριμιών.

•             Ανάλογη είναι και η περίπτωση μιας γυναίκας λίγο πάνω από τα 40 και μιας άλλης  λίγο πάνω από τα 30 που βρίσκονται μόνες μετά από μακροχρόνιες σχέσεις και υποφέρουν από διαπροσωπική μοναξιά. Οι διακοπές και οι γιορτές είναι κακοί σύμβουλοι, επειδή είναι φορτισμένες με στερεότυπα χαρούμενης παρέας και οικογενειακής ευτυχίας.

•             Ένας νέος άνδρας υποφέρει επίσης από διαπροσωπική μοναξιά, ενώ στον κοινωνικό του χώρο έχει καταλάβει το ρόλο του αγαπητού φίλου και «καλού» παιδιού.

•             Μια φοιτήτρια δεν έχει κάνει ακόμη σχέση και ενοχλείται κυρίως από το στερεότυπο της «ανέραστης». Μια άλλη έχει την εμπειρία μιας μαθητικής σχέσης, αλλά αναζητά τις ερωτικές εμπειρίες της νεότητας από τις οποίες αισθάνεται αποκλεισμένη.

Θυμάμαι πως στα φοιτητικά χρόνια υπήρχαν κάποια παιδιά που δεν είχαν ενταχτεί ικανοποιητικά στη φοιτητική κοινότητα και άλλα που δεν είχαν βρει ερωτικό σύντροφο. Υποθέτω πως βασανίζονταν τόσο από κάθε είδους ανικανοποίητες ανάγκες όσο και από το βάρος του στερεοτύπου που θέλει τους νέους να απολαμβάνουν και να γνωρίζουν με κάθε τρόπο τη ζωή. Στις νεαρές ηλικίες οι προσωπικότητα των ατόμων δεν είναι ακόμη αρκετά δομημένη και οι άμυνές τους δεν έχουν οργανωθεί επαρκώς, έτσι ώστε κάποια ουσιαστική ή τυπική έλλειψη που διαπιστώνουν στη ζωή τους βιώνεται ως καταστροφή.

•             Μια γυναίκα λίγο πάνω από τα 40 ζει σε κατάσταση διαπροσωπικής και κοινωνικής μοναξιάς στο επαρχιακό περιβάλλον που ζει, αν και έχει πλήθος από συγγενείς και γνωστούς. Το στερεότυπο της «γεροντοκόρης» που έχει αρχίσει να τη χαρακτηρίζει την απασχολεί πολύ. Σκέφτεται να φύγει από την επαρχία, αλλά ακόμη κι αν το κάνει χωρίς να έχει βελτιώσει τη σχέση με τον εαυτό της, μάλλον θα έχει και στο νέο περιβάλλον τα ίδια προβλήματα.

•             Ακολουθούν τρεις γυναίκες στη δεκαετία των 50, μορφωμένες, εργαζόμενες και ανεξάρτητες οικονομικά. Έχουν συνηθίσει τη μοναξιά τους –κυρίως διαπροσωπική- και φοβούνται να βγουν από αυτή.  Η κοινωνική μοναξιά δεν τις απασχολεί, είτε έχουν συνηθίσει σε ένα μικρό κύκλο γνωστών είτε έχουν ευρύτερη κοινωνική ζωή, μέσα στην οποία όμως η θέση τους είναι πάντα αμφισβητήσιμη επειδή είναι «μόνες». Ανεξάρτητα από τις ουσιαστικές ανάγκες που δεν ικανοποιούνται, όσο περνούν τα χρόνια, η γυναίκα που έχει μείνει μόνη φορτίζεται ακόμη και στην εποχή μας σε μεγάλο βαθμό από το στερεότυπο της «γεροντοκόρης». Και τίθεται το ερώτημα κατά πόσο αξίζει τον κόπο να κάνει προσπάθεια να βγει από τη μοναξιά της και να επιδιώξει να  βρει σύντροφο. Από τη μια είναι ο φόβος πως η προσπάθεια αυτή δεν θα ευοδωθεί και η γυναίκα δεν αισθάνεται πως έχει πλέον τη δύναμη να βγει από τους ρυθμούς της και πιθανότατα αργότερα να ξαναμπεί σ’ αυτούς φορτωμένη με μια ακόμη «αποτυχία». Από την άλλη αισθάνεται πολύ μεγάλη για να ξαναμπεί στο παιχνίδι, και μάλιστα με τον τρόπο κάποιου σύγχρονου προξενιού, που βρίσκεται πολύ μακριά από  τις προδιαγραφές που κάποτε είχε θέσει στον εαυτό της.

Αν όλοι αυτοί οι άνθρωποι είχαν καλή σχέση με τον εαυτό τους, δεν είχαν δηλαδή θέμα υπαρξιακής μοναξιάς, δεν θα έγραφαν στο blog. Ο άνθρωπος που είναι συμφιλιωμένος με τον εαυτό του

•             Είναι πιθανό να επιλέξει τη μοναξιά. Δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι για σταθερές σχέσεις, ούτε για γάμο, ούτε για παιδιά. Κάποιοι είναι πιθανό να ζούσαμε καλύτερα μόνοι ή με ευκαιριακές σχέσεις. Τα κοινωνικά στερεότυπα όμως προδιαγράφουν τη ζωή μας με πολύ σαφή και χρονικά προκαθορισμένο τρόπο και είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτά. Χρειάζεται υψηλό επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης για να ξεχωρίσουμε κατά πόσο η σύναψη σχέσεων αποτελεί πραγματική μας επιθυμία και κατά πόσο είναι κοινωνικά επιβεβλημένη. Έχω συναντήσει πολύ λίγους ανθρώπους που δηλώνουν μόνοι από επιλογή. Κάποιοι από αυτούς «ποιούν την ανάγκη φιλοτιμία», αλλά όσοι είναι ειλικρινείς είναι άνθρωποι με μεγάλο βαθμό ψυχολογικής ανάπτυξης, που έχουν το θάρρος να ζουν σύμφωνα με μια προσωπική ιδεολογία που ξεφεύγει από τα καθιερωμένα.

•             Είναι πιθανό να είναι μόνος λόγω συγκυριών ανεξάρτητων από τη θέλησή του. Ωστόσο αισθάνεται καλά μ’ αυτό και δεν έχει αναπτύξει σύμπλεγμα κατωτερότητας. Βλέπει την κατάσταση σαν μια φάση της ζωής του την οποία από τη μια μεριά αποδέχεται ως φυσιολογική και από την άλλη επιδιώκει να την αλλάξει, όχι όμως με αγχώδη και ψυχαναγκαστικό τρόπο. Και τελικά οι άνθρωποι που είναι συμφιλιωμένοι με τον εαυτό τους κατά κανόνα διαμορφώνουν αργά ή γρήγορα τις σχέσεις που επιθυμούν με τους άλλους ανθρώπους, γιατί οι σχέσεις αυτές είναι αποτέλεσμα επιλογής και όχι ανάγκης.

Κλείνοντας, σκέφτομαι κάποιες στερεοτυπικές εκφράσεις σχετικές με τη μοναξιά, έτσι όπως τις ακούμε στην κοινωνία μας από τα παιδικά μας χρόνια: «μόνος σου, ούτε στον παράδεισο» «τι να κάνει η καημένος, μόνος του…», «κρίμα στην κοπέλα, μόνη της έμεινε», «σαν την καλαμιά στον κάμπο», «όλοι αντάμα κι ο ψωριάρης χώρια», «έμεινε στο ράφι», «έμεινε μπουκάλα», «τρεις κι ο κούκος», «στην εξορία του Αδάμ», «το θηρίο της μοναξιάς» κ.ά. Ακόμη κι αν ουσιαστικά δεν σε πειράζει η μοναξιά σου, ακούγοντας τέτοιες εκφράσεις γύρω σου συνηθίζεις να βλέπεις τον εαυτό σου σαν θύμα.

Όμως ο Jean-Paul Sartre έχει αντίθετη άποψη: «Αν αισθάνεσαι μοναξιά όταν είσαι μόνος, έχεις κακή παρέα».